ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΑΛΟΠΙΑΣΜΑΤΑ

Μολις ξυπνησης την αρχιχρονια φροντιζεις να πρωτοκυτταξης βουνο και ενα γερ'ο γειτονα σου, για νασαι γερ'ος ολο το χρονο.

Να μη πρωτοδης θαλασσα, γιατι θα νασαι σαν τη θαλασσα μανισαρης.

Το πρωι πρωι την αρχιχρονια ο αντρας θα παη να φερη νερο απο τη βρυση. Τη νυχτα οι μοιραδες ελουστηκανε σε ολα τα νερα και πρεπει να βαλης νερο στο σπιτι σου. Φερνει μαζι του και μια πετρα. Μολις πατηση την πατητηρα του σπιθιο'υ αρχιζει και χυνει το νερο και μπαινει μεσα λεγοντας : "ως τρεχει τουτο το νερο ετσ'α να τρεχουν τα καλα στο σπιτι μου". Υστερα πετα απο κατω απο το κρεββατι την πετρα και λεει : "ως ειναι γερη τουτη η πετρα ετσ'α ναναι γερο το σπιτικο μου ολο το χρονο". Η πετρα πρεπει να μεινη εως τα Φωτα.

- Υστερα παει η οικογενεια στην εκκλησια και στην επιστροφη ο νοικοκυρης κρατει την εικονα για να καμη τζη το ποδαρικο. Υστερα κανει σε ολυς την "καλη ντως χ'ερα" με λεφτα. Υστερα απ' αυτα περιμενουν και τον "καλοποδαρο" (που ειναι ειδοποιημενος απο πριν) για να καμη το ποδαρικο. Τον φιλευουν με γλυκα και λεφτα.

Στο Λασηθι "βαστα μια πετρα και τη βαζει στη μεση του σπιτιου, καθιζει επανω

και λεει :

Καλημερα στην αφεδι'α σας, καλ'ια αγια αρχιμενια

Κλου κλου στ' αρν'ιθια σας,

στ' αρνι'α σας και ρ'ιφια σας.

Να κλωσησ' η γι-ορνιθ'α σας,

να γεννηση κ' η α'ι'λι'α σας,

να γκαστρωθη η γα'ι'δ'αρα σας,

να καμη ενα πουλαρι.

Αρνια και ρ'ιφια θηλυκα,

και κοπ'ελια ασιρνικα.

Οσο βαρος εχει τουτηνε η πετρα,

τοσο χρυσαφι να μπαινη στο σπιτι σας!

- Την αρχιχρονια δε μπαινει στο σπιτι δανεικη φωθι'α. Μουδ'ε γαλα.

- Την αρχιχρονια δε διδουν σκουπιδια, για να μη φυγουνε τα καλα του σπιθιο'υ.

- Την αρχιχρονια δε διδουν τιποτα δανεικο για να μη φυγουνε τα καλα. Δε μαλλωνουν, για να μη μαλλωνουν ολο το χρονο. Δεν πινουν γιατρικα. Δε νοματιζουνε ψυλλους, μποντικους, κ.λπ. για να μη γεμιση το σπιτι.

- Αν ο νοικοκυρης ειναι κυνηγος πρεπει την ημερα τση αρχιχρονιας να σκοτωση ας ειναι και μιαν ορνιθα μεσα στο κο'υμο, για να σκοτωνη ολο το χρονο λαγους και περδικες.

Τον παληο καιρο ο χρονος αρχιζε απο το Σετεμπρη. Εξακολουθουν ομως ακομη να σεβωνται την ημερα αυτη και πηγαινουν στην εκκλησια για να περασουν καλο χειμωνα.

Για να δης αν'ε ζησης ολακερο το χρονο περνεις ενα καρυδι, τα μεσανυχτα την 31 Αγουστου το βανεις στα κεραμιδια και πας να κοιμηθης. Την πρωτη του Σετεμπρη σπας το καρυδι. Αν βγη ολοκληρο θε νασαι γερ'ος ολο το χρονο.

( Κρητη )

Οι γυναικες τηγανιζουν λουκουμαδες, που τρωνε το βραδυ της παραμονης. Βαζουν μεσα κι ενα νομισμα. "Σε οποιον πεσ' θα ειν' η τυχη τ'". Το τραπεζι στρωνεται με μεγαλοπρεπεια. Πιστευεται οτι συντρωει κι ο Αγιος Βασιλης. "Βγαζ' ς κι ενα πιατο για τον Αη-Βασιλ' στη b'αντα. Θα τυχ' κανας ξενος να το φαει". Το κοψιμο της βασιλοπιττας γινεται απ' το "νοικοκυρη". Εκεινος που θα βρει το νομισμα θα ειναι ο τυχερος της χρονιας. Πρωτα κοβουν το κομματι του Αη-Βασιλη, υστερα των ξενητεμενων, του "ζητιανου" που το δινουν σε καποιο φτωχο, του νοικοκυρη και των αλλων μελων της οικογενειας.

Τα χαραματα, με το σκοταδι ακομα, τα παιδια "φερνουνε τον Αη-Βασιλ' για το καλο τ' χρον' ", γυριζουν δηλαδη τα σπιτια με την εικονα του αγιου και κανουν ποδαρικο. Τους δινουν γλυκα και χρηματα. Στον Τριποταμο, το ποδαρικο γινεται αλλιως. Μολις τελειωσει η λειτουργια της Πρωτοχρονιας παιρνει ο παπας την εικονα της γεννησης μαζι με τους επιτροπους και τον παλιο και το νεο καβο και τη γυριζουν σ' ολα τα σπιτια. Βασταει θυμιατο και μια λαμπαδα απο καθαρο κερι, η, αν δεν επιτρεπει ο καιρος, λαδοφαναρο.

Ανημερα της Πρωοχρονιας ολα τα σπιτια εχουν στρωσει στη σαλα ενα τραπεζι με ποτα και γλυκισματα, κουραμπιεδες, "φοινικια" "ψαρακια" κ.λπ. Οι αντρες πηγαινουν απ' το 'να σπιτι στ' αλλο για να ευχηθουν και κερνιουνται μοναχο'ι τους απ' το τραπεζι. Οι γυναικες δε βγαινουν αυτη τη μερα' μενουν στο σπιτι και υποδεχονται τους επισκεπτες. Στα χωρια το τραπεζι το 'χουν στρωμενο μεχρι του Αη-Γιαννιου.

( Τηνος )

Αν απο το βραδυνο φαγητο της παραμονης του Αγιου Βασιλειου περισσεψη ψωμι η τυρι, τα μεσανυχτα πηγαινουν και κλεβουντο νερο στις βρυσες, οπως κανουν και του Αγιου Ανδρεα με τα μπ'ολια, και ραντιζουν μ' αυτο τον δρομο και το σπιτι. Αφηνουν ομως τωρα στη βρυση ψωμι για να πλουτινη η σοδεια και το τυρι για να πανε καλα τα γιδοπροβατα τους ολη τη χρονια. Χαρα και τωρα στον πρωτο. Αυτος παιρνει την ευτυχια της χρονιας.

Το πρωι του Αγιου Βασιλειου, μολις σηκωθουν απο τον υπνο, επιδιωκουν να ιδουν, πρωτα πρωτα, προβατα η καλους και νεους ανθρωπους. Οσοι θα το επιτυχουν αυτο, ο καινουργιος χρονος θα τους παη καλα. Αλλοιμονο σ' οσους ιδουν αρρωστιαρηδες, γερους η γριες, αποκοιμισμενους ανθρωπους η διαφορα ζωα εκτος απο τα προβατα. Γι' αυτους ο καινουργιος χρονος δεν θα παη καθολου καλα. Παντοτε θα ειναι αρρωστοι κι αποκοιμισμενοι.

Οσοι εχουν προβατα, γιδια, αγελαδες η αλλα ζωα, το πρωι του Αγιου Βασιλειου θα πανε να τα περιποιηθουν η απλως να τα ιδουν με τηγανιτες θηλυκα προσωπα του σπιτιου, ηλικιας μεχρι 15 ετων, ανυπανδρα και καθαρα. Τα σηκωνει ενα-ενα και τα κτυπα με την ποδι'α της και τουτο για να γεννησουν ολο θηλυκα και να πληθυνουν. Αν ομως τα ιδη αρσενικο προσωπο, τοτε θα γεννησουν ολο αρσενικα και δεν θα μεγαλωση το κοπαδι τους ολη τη χρονια.

Του Αγιου Βασιλειου φτιαχνουν κουλουρια με ζαχαρη και ζυμαρι. Οποιος εχει ζωα, κρεμαει ενα, δυο εως τρια, πισω απο την πορτα του σπιτιου του, για να βρισκωνται μεχρι του Αγιου Βασιλειου της αλλης χρονιας. Ετσι το κοπαδι του θα παη καλα ολο το χρονο. Εκτος απ' αυτο, ο τσοπανος βαζει δυ'ο κουλουρια ανα ενα σε καθε κερατο του κριαριου η του τραγου. Με το τιναγμα του ζωου, αν τα κουλουρια σταθουν με τη καλη τους οψη, τοτε το κοπαδι θα παη ολο το χρονο καλα. Αν ομως σταθουν με την αναποδη, τοτε το κοπαδι δεν θα παη καλα.

Φτιαχνουν επισης και βασιλοπιττα με πλιχουρι και ρυζι. Ριχνουν μεσα ενα νομισμα, κι οποιος θα το βρη θα ειναι ο τυχερος του σπιτιου ολη την καινουργια χρονια. Αν ειναι καλος, θα ευτυχηση το σπιτι, αν οχι, θα δυστυχηση.

Οι κτηνοτροφοι, εκτος απο το νομισμα, ριχνουν στην πιττα μια φουρκο'υλα ξυλινη, ενα φυλλο απο πουρναρι κι ενα χορταρακι. Ο τυχερος του πρωτου ολη τη χρονια θαχη τ' αλογα, του δευτερου θαναι γιδοβοσκος και του τριτου βοσκος στα προβατα.

Την Πρωτοχρονια δεν ταξιδευουν για να μη βρισκωνται ολη τη χρονια στους δρομους.

( Ηπειρος )

(απο : "καλωσορισματα και καλοπιασματα - ηθη και εθιμα υποδοχης

του νεου ετους", ερευνα - επιλογη Ελενη Σταματοπουλου, εορταστικη

εκδοση - εκτος εμποριου - του εργαστηριου βιβλιοδεσιων Μπαμπη Λεγγα

σε 450 πανοδετα αντιτυπα - διαστ. 10x15 εκ., αθηνα - 1999 )

Στη μνημη :

του πιο αγαπητου μου θειου, του θειου Ηλια, απο τα Χανια,

του εκ Τηνου, απο τον πατερα μου, προγονου μου Εμμανουηλ,

και της βορειο-Ηπειρωτικης καταγωγης προγονης μου Αθανασιας,

των, επισης, βορειο-Ηπειρωτικης καταγωγης, απο τη μητερα μου,

προγονων μου, Δρακο-Γιαννη και Ψαρρο-Μαριγως.

Στους εν ζωη συγγενεις μου,

καθως και φιλους/ες

που ελκουν την καταγωγη τους

απο τους ιδιους αυτους τοπους,

σ' ολους τους φιλους/ες μου,

Σ' ολους και ολες σας,

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!