Η μεταμφιεσις κατα την πρωτην του ετους σωζεται παρ' ημιν εις πολλα μερη της Θεσσαλιας, Μακεδονιας, Θρακης και Κρητης, εις τινας δε περιοχας επεκτεινεται καθ' ολον το διαστημα των απο των Χριστουγεννων μεχρι των Επιφανιων εορτων. Ουτω λ.χ. εν Πορταρια του Πηλιου, τας νυκτας των ημερων τουτων μεταμφιεζεται τις εις αραπην φερων παλαιαν καποταν και εχων προσερραμμενους εις τα ενδυματα του κωδωνας και περιερχεται τας οδους μετα φαναριου εις χειρας. Εν τη περιφερεια του Αλμυρου της Θεσσαλιας 20-25 νεοι και νεαι αποτελουν ομιλον και τινες μεν εξ αυτων μεταμφιεζονται, αλλοι δε αδουν. Την ομαδα των μετημφιεσμενων συνιστουν 5 προσωπα, " η νυφη, ο γαμπρος, η πενθερα, ο αραπης και ο γιατρος ". Εις την οικιαν του ιερεως εισερχονται παντες' οι μετημφιεσμενοι χορευουν, παιζουν μικραν τινα κωμωδιαν, καθ' ην λιποθυμει η νυμφη, και τα δυο ημιχορια αδουν διαφορα ασματα, πρωτον δια τον ιερεα και υστερον δια τα μελη της οικογενειας του' κατοπιν δε περιερχονται τας λοιπας οικιας.
3. Ως εινε γνωστον, εις πασας σχεδον τας ελληνικας χωρας επικρατει η δοξασια οτι κατα το δωδεκαημερον, δηλ. το χρονικον διαστημα απο της παραμονης των Χριστουγεννων μεχρι της παραμονης των Φωτων, επιφοιτουν οι Καλλικαντζαροι, ητοι καταχθονιοι δαιμονες, εισερχομενοι εις τας οικιας συνηθως " απο την τρουπα της καμιναδας ". Οι καλλικαντζαροι ουτοι εις τας Αθηνας και αλλαχου, επι Τουρκοκρατιας, ελεγοντο Κωλοβελονηδες και το δωδεκαημερον ελεγετο " του Κωλοβελον'ιου ".
Οι καλλικαντζαροι, δια την λα'ι'κην φαντασιαν, εινε " μαυριδεροι, με κοκκινα ματια, με τραγινα ποδια, με χερια σαν της μα'ι'μους κ' εχουν ολο το κορμι τριχωτο. Ερχονται τα Δωδεκαημερα και μπαινουν στα σπιτια. Τους αρεσουν οι τηγανιτες και τ' α'ι'βασιλιατικα γλυκα. Τη γη μας τη βασταει απο κατω μια κολοννα, που εχει αλλους τεσσερες στυλους. Εκει λοιπον δουλευουν οι Καλλικαντζαροι και πασχιζουν να κοψουν την κολοννα για να πεσει η γη. Ολο το χρονο δουλευουν απ' των Φωτων ως τα Χριστουγεννα, και λιγο να την κοψουν. Μα, σαν ερθουν τα Χριστουγεννα, αφηνουν τη δουλεια, γιατι δεν μπορουν πια να δουλεψουν, κι' ερχονται εδω στον απανω κοσμο. Και τις δωδεκα μερες, αυτη η κολοννα θρεφει, κι' αμα πανε κατω την ξαναρχιζουν παλι. Με τον αγιασμο των Φωτων μαζευονται οι Καλλικαντζαροι φωναζοντας ο ενας τ' αλλουνου :
Φυγετε να φυγουμε
κ' εφτασε ο τρουλ'οπαπας
με την αγιαστουρα του
και με τη βρεχτουρα του.
Ετσι φευγουν για να ξαναρθουν παλι στα αλλα Χριστουγεννα ".
Εις πολλα μερη αναπτονται πυραι καθ' ολον το διαστημα του Δωδεκαημερου, και μαλιστα την παραμονην των Θεοφανιων, αλλαχου δε συντηρειται ανημμενος δαυλος εις την εστιαν προς ανατροπην των καλλικαντζαρων.
Παρομοιαι δεισιδαιμονιαι περι εμφανισεως υπερφυσικων τερατωδων οντων, κατα το χρονικον τουτο διαστημα, υπηρχον πλεισταχο'υ της Ευρωπης.
[... ]
(απο : ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΙΜΟΥ ΜΠΑΛΑΝΟΥ "Χριστουγεννα - Πρωτη Ιανουαριου - Θεοφανια", σελ. 28-30, Συλλογος προς Διαδοσιν Ωφελιμων Βιβλιων, εκδ. 2α, βιβλιοπωλειον Ιωαννου Ν. Σιδερη, αθηνα - 1933)
